Uyku Hastalıkları

Uyku bozuklukları insomniler, parasomniler, hipersomniler, uykuda hareket bozuklukları, sirkadiyen ritm bozuklukları ve uykuda solunum bozuklukları olmak üzere altı grupta incelenir.

İnsomni uykuya dalma ya da uyuduktan sonra uykuyu sürdürmede güçlük olarak tarif edilir. Herhangi bir neden olmadan ortaya çıkabileceği gibi çeşitli psikiyatrik veya tıbbi sorunlardan kaynaklanabilir. İnsomni kişilerin bilişsel fonksiyonlarını dolayısıyla yaşam kalitelerini ve mesleki performanslarını doğrudan etkilerken çeşitli sağlık sorunlarına ve kazalara neden olabilir. Menstruel döngü, doğum ve menapoz dönemiyle de ilişkili olarak kadınlarda erkeklerden daha sık görülür. Hastaların detaylı hastalık öyküsü alındıktan sonra tıbbi durumları, yaşam biçimleri değerlendirilir. Olası nedenlerin ortadan kaldırılması ve uyku hijyeni eğitimleri tedavinin ilk basamağını oluşturur. Gerekli durumlarda uyku hijyeni ve bilişsel davranışsal tedavilere ilaç tedavileri de eklenebilir. Tedavi başarısızlığında ya da tanıda güçlük yaşanan durumlarda uyku testi yani polisomnografi (PSG) ile hastaların değerlendirilmesi gerekebilir.

Parasomni uykunun farklı evrelerinde görülen istenmeyen fiziksel hareketler olarak tanımlanabilir. Uykuda yürüme, konuşma, uyku terörü, uyku felci ve kâbus bozuklukları gibi farklı tablolar bu grupta yer alır. Genetik yatkınlıkla ilişkili olabilecekleri gibi çeşitli nörolojik hastalıklar, ilaç-madde kullanımları ile ilişkili olarak da görülebilirler.

Hipersomni uzamış gece uykusunun eşlik edebildiği en az 6 aydır devam eden aşırı uykululuk hali ile karakterize uyku bozukluğudur. Bu hastalarda obstrüktif uyku apnesi gibi gündüz uyku haline yol açacak herhangi bir sebep saptanmaz. Hastalar ne kadar uyurlarsa uyusunlar gündüz uykululuk halleri düzelmez. Başlangıcı genellikle 25 yaşından önce olup tedavide uyku hijyeninin düzeltilmesine yönelik önlemlere, davranışsal değişikliklere ve ilaç tedavilerine başvurulur.

Narkolepsi çocukluk çağında ortaya çıkar ve hipokretin yetmezliği ile seyreden nörolojik bir hastalıktır. Gün içinde yoğun uykululuk, ani duygu durum değişiklikleri ile ortaya çıkan kas tonusu kaybı yani katapleksi, uyku paralizileri ve uykuda görülen halüsinasyonlar temel belirtileridir. Katapleksinin hekim tarafından gözlenmesi ile tanı konulabileceği gibi çoklu uyku latens testi (MSLT) ve PSG’ye de tanıda başvurmak gerekebilir. Tedavi başarısı açısından davranışsal tedavilerin ve ilaç tedavilerinin birlikte kullanılması gerekir.

İnsanların uyku ve uyanıklık durumu güneşin doğuş ve batışına uygun olarak 24 saatlik döngüye göre düzenlenir. Sirkadiyen ritm bozukluğu olan hastalarda gün/gece oluşumu gibi dış faktörlerle uykuyu düzenleyen iç faktörler arasındaki uyum bozulmuştur. Uyku uygunsuz zamanlarda olur, buna paralel olarak uyanıklık da uygunsuz zamanlara rastlar. Vardiyalı çalışma, jet lag gibi durumlara bağlı görülebileceği gibi tek başına veya çeşitli hastalıkların ya da ilaç kullanımlarının bir sonucu olarak da oluşabilir. Tanıda uyku günlüklerine sık başvurulur. Tedavide eşlik edebilen ya da sirkadiyen ritm bozukluğu ile karışabilen uyku hastalıklarının araştırılması, uyku hijyeninin düzeltilmesine yönelik uygulamalar ve uyku ve uyanıklığa etkili ilaç kullanılır.

Uykuda solunum bozuklukları en sık görülen uyku bozukluklarıdır. Ataklar halinde uykuda nefes kesilmesi ve eşlik eden uyku bölünmeleri, oksijen düşüşleri, uyanma ya da daha hafif uyku evrelerine geçişler ile seyreder. Sıklıkla horlama, geceleri sık uyanma ve çoğunlukla eşlik eden sık tuvalete gitme ihtiyacı, yorgun uyanma, sabah baş ağrıları, gündüz aşırı uyku hali, unutkanlık ve konsantrasyon bozuklukları gibi semptomlar eşlik eder. Tanıda PSG kullanılır. Tedavide öncelikle hastalığın şiddetine bağlı olarak pozitif havayolu basıncı uygulayan cihazlar, cerrahi tedaviler, ağız içi apereyler, kilo yönetimi ve pozisyon tedavileri kullanılır.